De vrouw met het ezeltje
GEPLAATST: 1-1-2010

Mariët Meester is een schrijfster aan wie je ziet hoe lang een debuut bij het publiek blijft hangen. Onlangs verscheen Meesters negende boek, Liefdeslied van een reiziger, maar voor velen is zij nog steeds de vrouw met het ezeltje, zoals in haar twintig jaar geleden verschenen debuutroman Sevillana, waarin een jonge vrouw op een ezeltje door Andalusie trekt.

Ook in later werk duikt vaak een ezeltje op, in Liefdeslied zelfs een compleet ezeltjesopvangtehuis, maar er zijn nog wel andere ijkpunten in Meesters oeuvre, dat naast zes romans ook drie non-fictieboeken omvat die geleidelijk het genre van het reisverhaal ontgroeien. Zo is Sla een spijker in mijn hart een gedegen en bewogen relaas over Meesters jarenlange bezoeken aan een groep Roemeense Roma, een onderwerp waar ze vaak over heeft geschreven.

In Meesters werk wordt veel gereisd. Maar er zijn ook een paar vaste honken. Amsterdam, en op korte afstand daarvan het plekje waar ze in een woonwagen aan de hoofdstedelijke drukte ontsnapt. En Veenhuizen, de Drentse strafkolonie waar de schrijfster opgroeide als de dochter van meester Meester  -  haar vader was leraar.

De rode draad in haar werk is onafhankelijkheid. ‘Ik haat het om in een hokje te passen,’ zegt een jongeman in Bokkezang die op de kunstacademie om zijn ‘concept’ wordt gevraagd. ‘Mijn concept is om in de ongunstigste omstandigheden toch mijn waardigheid te behouden,’ zegt hij voor hij opstapt. Dit kunnen we lezen als de formule die voor Mariët Meesters hele werk geldt. De Roma die de schrijfster met zoveel mededogen volgt, ook al moet ze dat soms met een klap op haar kop bekopen, zouden hetzelfde zeggen. Toch heeft deze onafhankelijheidsdrang een keerzijde, en het mededogen ook.

Meesters vrouwen hebben meestal een man aan hun zijde, en meestal al een hele tijd. De reizen worden meestal ook in de wij-vorm gemaakt, wat wel een effect heeft op de lezer, die per definitie alleen is (zolang hij leest). Ik ken menig reisschrijver die à deux reist, maar dit verzwijgt wanneer hij gaat schrijven. Zo geef je de lezer een intiemere ervaring mee. Meesters vrouwen zijn onafhankelijk, maar wel gebonden. Ook onder het mededogen van Meesters helpende heldinnen gaat een korzeligheid schuil die vooral in De overstroming tot uitbarsting komt, wanneer Meesters laatste toevlucht, de woonwagen, wordt bedreigd door water en een boze buurman.

Liefdeslied van een reiziger is een uitzonderlijke roman in Meesters oeuvre omdat de hoofdpersoon een man is. Het is ook een uitzonderlijke roman doordat alles waar het Meester om gaat, samenkomt in dit boek, inclusief het ezeltje. Misschien had ze daar een mannelijke verteller voor nodig, de flegmatische Ruben die met zijn vrouw Hannah een afspraak maakt. Zij gaat vier maanden werken in New York en hij gaat in die tijd elders op avontuur, alsof ze niet zijn getrouwd. En na vier maanden pakken ze de draad weer op.

In die vier maanden reist Ruben samen met hun kat Igor het hele traject van Meesters reizen in zijn eentje af, van Andalusië, waar hij een leuk ezelinnenvrouwtje ziet lopen, tot Roemenië en Estland, en ten slotte Denemarken. Ruben is Deens van vaderskant, en gaandeweg ontpopt Liefdeslied zich tot een heuse Vatersuche. Zijn moeder had hem alleen opgevoed, want zijn vader was al voor Rubens geboorte naar Denemarken teruggegaan, waar hij bij nog twee andere vrouwen kinderen verwekte en zich uiteindelijk verhing, een verongelijkt man. Het is het type man dat we vaker bij Meester tegenkomen. Als hij geen reus kan zijn die alles naar zijn hand zet, nou, dan moet alles maar kapot.

Een vader (of een moeder) die zelfmoord pleegt, geeft een boodschap door aan zijn nageslacht. Ruben is van kindsbeen al gewend zich smal te maken zodat tegenslagen hem niet treffen, maar naarmate hij in Denemarken zijn doel nadert, vlamt toch de wrevel op die hij vijftig jaar heeft opgespaard. Something is rotten in the state of Denmark. Hij wil zijn Deense familie na al die jaren wel eens zien en vragen hoe zij door hun vader zijn behandeld. Hij gaat op zoek naar het werk van zijn Deense grootvader, een schilder van wie hij tot dan toe alleen had gehoord. Rubens vader had al het materiaal in zijn bezit vernietigd, uit pure nijd. Eenmaal in Denemarken merkt Ruben dat er nog genoeg over is van zijn grootvaders werk. En hij ontmoet een charmante kunsthistorica, met wie hij even overweegt een nieuw, Deens leven te beginnen. Even.

Hoeveel mannen kiezen ervoor een roman te schrijven met een vrouwelijke hoofdpersoon? Dat zijn er niet veel, terwijl vrouwen kasten vol hebben geschreven met romans waarin mannen de hoofdrol vervullen. Het aardige van Liefdeslied van een reiziger is dat Ruben helemaal niet het type man is dat de hoofdrol zal opeisen. Wanneer hij in Spanje een stelletje macho werklieden in een kroeg ziet, merkt hij op: ”Bijna iedere Nederlandse man was een halve vrouw geworden. Andersom gold het ook, vrouwen werden halve mannen. De kloof tussen de geslachten werd gedicht, dat was een van de grote verworvenhedenvan de Nederlandse maatschappij, maar het bleef wennen.”

Ruben kan het makkelijk wijten aan zijn spoorloze vader, maar hij is zelf ook zo’n halve man. Terwijl hij zich verbeeldt dat de Andalusische metselaars maar naar huis hoeven te gaan en vrouwlief ligt voor ze klaar, heeft hij met een Hannah een seksleven waar de slakken veel in zullen herkennen. Als je het twee- of driemaal per maand doet, geniet je meer, want dan ‘blijf je ernaar verlangen.’ Het is een idee dat geen man zou onderschrijven, maar Ruben moet wel. Hij is een halve man. Wanneer Ruben achter een leuke vrouw aanloopt die wat met het ezeltjesopvanghuis te maken heeft, is hij zoveel tijd kwijt om te bedenken hoe hij haar zal aanspreken dat hij zijn kans laat voortbijgaan. Later die nacht struikelt hij op het strand over een vrijend paartje, en het is de blondine met een andere man wiens instincten niet zijn gehalveerd door jaren huiselijkheid.

Er zijn wel meer momenten dat Ruben merkt dat je als man in het verhaal van een vrouw toch moet inleveren. Hij had graag een Jaguar of een Mercedes willen rijden, maar het wordt een eenvoudig busje. Misschien had hij wel een nieuw leven willen beginnen met die leuke vrouw van het museum, ze gaf de juiste signalen. Maar  uiteindelijk deinst hij ervoor terug, want zijn geestelijke moeder wil anders. Liefdeslied is een Vatersuche, geen initiatieroman voor een man die nog eenmaal het roer omgooit. Wanneer Ruben al zijn Deense verwanten heeft gesproken, belt hij, lang voordat de vier maanden om zijn, met New York en vertelt Hannah het hele verhaal. Het afspraakje met de kunsthistorica laat hij ervoor schieten en zo krijgt Liefdeslied een happy ending, geheel tegen alle literaire conventies in.

Van die conventies hoeft geen lezer wakker van te liggen. Hij wordt alleen wat buitengesloten doordat Meester haar personages aan het eind niet vrijlaat, de wereld in. Ze heeft uiteindelijk een truc nodig om Ruben los te laten. Deze vaste grip op haar held maakt wel dat Liefdeslied met afstand Meesters best geschreven roman is. In vorige boeken was soms tot in de stijl  de worsteling met het materiaal te bespeuren, en soms leek te korzeligheid van de personages ook te wijten aan het feit dat ze niet vrijwillig op papier gingen.

Toch kan Liefdeslied moeilijk een feelgood-roman worden genoemd. Het is een afscheid van de onafhankelijkheid. Ruben krijgt vier maanden de gelegenheid om zijn vrijheid opnieuw te beleven, en dat lukt hem nauwelijks. Zijn hele denken is gevormd door zijn leven met Hannah. Hij is een halve man. Een man-van. Bij alles wat hij doet denkt hij aan haar. Hij krijgt twee kansen om even iets moois te hebben met een leuke vrouw, en beide kansen laat hij schieten. Ten slotte plukt hij een hoertje uit de berm van de snelweg, met wie hij amper een woord wisselt. Hij had zich net zo goed in een briefje van vijftig kunnen aftrekken.

Liefdeslied gaat over het punt dat iedereen in zijn leven bereikt, wanneer het duidelijk is dat vrijheid ook maar een woord is. Ruben is al zo lang de helft van een paar dat hij alleen samen nog vrijheid kan beleven. Daarom gaat het in Liefdeslied, in weerwil van de titel, uiteindelijk om de onzichtbaar knellende band met de Deense vader. De vloek van de zelfmoordenaar moet worden geneutraliseerd, zodat Ruben onbezwaard de laatste helft van zijn leven in kan gaan. Het is een oermannelijk thema, dat al vele keren is herkauwd in ridderdrama's en actiefilms, en het is een wonder dat Meester er een authentiek verhaal van weet te maken.

Webspecial, december 2009