De grachtengordel revisited
GEPLAATST: 10-9-2020

Bij de heruitgave van Geerten Meijsings 'De grachtengordel'

Het is mooi om te debuteren als cult-schrijver, maar het werkelijke wonder van Geerten Meijsings carrière is hoe hij zich na dat begin ontwikkelde tot een klassiek romanschrijver, met een heldere stijl, een absolute beheersing van stof en een in onze literatuur onovertroffen meesterschap in de romanvorm.

Dit meesterschap nam een definitieve vorm aan in de roman die vandaag na 28 jaar opnieuw wordt gepresenteerd, De grachtengordel, een klassieker in onze literatuur.

Spel

Ik herinner me nog de keer dat ik het manuscript te zien kreeg. Drie gelinieerde cahiers. Elke pagina links en rechts tot aan de rand volgeschreven, zonder enige correctie of aanvulling. Normale schrijvers  -  althans die paar die nog met de blote hand schrijven  -  houden vaak de linkerpagina open voor latere invallen en verbeteringen. Meijsing niet. Hij liet geen centimeter onbeschreven en schreef De grachtengordel zo te zien zonder enige aarzeling. De roman was al in zijn hoofd geschreven.

Er zit altijd spel in de manier waarop Meijsings boeken op de lezer afkomen. De pseudoniemen Joyce & Co en Eefje Wijnberg. De manier waarop er ook altijd een parodie-element in de vorm zit. Zo is De grachtengordel ogenschijnlijk een sleutelroman, en alle critici waren in 1992 erg bezig met de vraag wie wie was. En hoe erg het was dat een schrijver zijn collega’s zo te kijk zette. Iets waar trouwens geen enkele romanschrijver zich druk om zou moeten maken, want die weet hoe de worst wordt gemaakt.

Verlokkingen

Maar wie De grachtengordel leest en het geluk heeft geen recensent te zijn, ziet dat die sleutelroman maar de buitenste schil is. Het harnas. Waar deze roman in werkelijkheid over gaat is trouw en integriteit. Dat is het hart van De grachtengordel. Erik Provenier, Meijsings vaste alter ego, was niet voor niets in Italiaanse ballingschap gegaan. Hij wilde in zijn werk blijven geloven.

Terug in Amsterdam wordt hij omringd door allerlei verlokkingen. Er wordt steeds maar gekletst over prijzen, voorschotten en verkoopcijfers. Er loopt een schrijver rond die van kroeg tot kroeg een web van macht heeft gesponnen. Trouw en integriteit worden belichaamd door de figuur Justus, voor wie dichter en vertaler Thomas Graftdijk model stond, die ook in Italië woonde, en helaas overleed voor De grachtengordel verscheen.

Literatuur als markt

Het knappe van De Grachtengordel is ook dat een aantal van de collega-schrijvers die in gefictionaliseerde gedaante in het verhaal optreden elk een monologue interieure afleveren in hun eigen prozastijl, zodat de roman ook een virtuoze stijl-exercitie wordt.

De romanliteratuur is altijd een markt geweest. Daar kan Provenier om treuren, maar zo wordt de worst nu eenmaal gemaakt. Daarom proberen we de beste worst te maken. Boeken zijn een product van hun tijd, reden waarom het vaak niet meevalt om boeken die we in onze jeugd bewonderden opnieuw te lezen. Boeken van vroeger stellen soms vragen die ons niet meer zo bezighouden.

Kritiek op critici

In een schitterend nawoord bij de nieuwe uitgave, tachtig pagina’s schrijversmemoires, kijkt Meijsing terug op de wording en verschijning van De grachtengordel. Hij bekijkt de recensies van toen en verbaast zich over het lege gekakel van de recensenten die De grachtengordel niet eens naar behoren konden lezen, omdat ze zich lieten leiden door alle praatjes. Een sleutelroman!

Meijsing schrijft de wanprestaties van de mandarijnenklasse van critici toe aan woede. Maar ik zou de pure onkunde van die generatie critici niet onderschatten. In die jaren namen kranten vaak nog academische neerlandici in de arm om de literatuur bespreken en die waren vaak spectaculair incapabel om fictie te begrijpen waarvan de inkt nog nat was.

Inmiddels zijn we achtentwintig jaar verder en het is moeilijk ons voor te stellen dat een literaire roman zo’n opwinding gaf. Dat was vroeger. Maar de elegische kern van De grachtengordel, over trouw aan je idealen en liefde voor de literatuur die je leven heeft gevormd, die doen er nog steeds toe, meer dan ooit, en dat maakt De grachtengordel een van onze onvergankelijke klassiekers.

Uitgesproken op de presentatie van 'De grachtengordel', 10 september 2020