Roth en de verdwenen biografie
GEPLAATST: 28-4-2021

In de jaren dat ik over literatuur schreef voor Het Parool en HP De Tijd, tussen 1994 en 2010, heb ik een flinke rij romans van Philip Roth besproken. De American Pastoral-trilogie, The Plot against America, en de dunnetjes die aan het eind kwamen. (Ook op dit blog staat een aantal van die besprekingen.) Na de eeuwwisseling, met ingang van The Dying Animal, voelde ik mij een roepende in de woestijn. Onder aanvoering van Michael Zeeman en Joost Zwagerman (die elkaar trouwens niet konden uitstaan) werd elke nieuwe titel tot een meesterwerk uitgeroepen, en wanneer kreeg Roth nu die Nobelprijs?

De dunnetjes van Roths laatste jaren waren vaak beschamend slecht. The Dying Animal is grotendeels kitsch, vol missers die een auteur met zo’n staat van dienst niet mag maken. Tenzij hij zich heeft omringd met groupies en ja-knikkers. Over dat boek schreef ik in 2017 in mijn essaybundel Het sterke geslacht, niet omdat het zo’n bizar misogynien verhaal was, maar omdat niemand het als zodanig herkende.

Uit de handel

Na dat essay had ik niet gedacht ooit nog over Roth te schrijven, maar onlangs vroeg HP De Tijd mij om over de schrijver en de nieuwe, monumentale biografie door Blake Bailey te schrijven. Op de dag dat het nummer in de winkels lag, werd bekend gemaakt dat de biografie in Amerika uit de handel werd genomen omdat Bailey een geschiedenis van seksueel grensoverschrijdend gedrag bleek te hebben.

In het verleden zou hij als leraar tienermeisjes hebben gegroomd in de hoop later seks met ze te hebben, wanneer ze van school waren. Daarbij had hij kennelijk een riant paper trail achtergelaten. En recenter, in 2005, zou hij een uitgever (v) hebben verkracht na een feestje bij een recensent voor de NY Times thuis.

Bemoeienis

Wat nog het meest opvalt is de zorgeloosheid van Bailey’s optreden. Een vrouw in haar slaapkamer overvallen bij iemand anders thuis? Die ook nog eens bij de krant werkt? En het vreemde is, hij kwam ermee weg. Tot de recensie-exemplaren van zijn boek over Roth gingen circuleren.

We wisten al dat Roth veel bemoeienis had gehad met deze biografie, en ook met andere boeken, zoals Roth Unbound, het boek over ‘de man en zijn werk’ van Claudia Roth Pierpont. Roth wilde heel graag dat aantijgingen van misogynie werden ontkracht en weersproken. Tegelijk stond hij erop dat de twee vrouwen met wie hij getrouwd was geweest, met de grond gelijk werden gemaakt. Die twee lijnen botsen in Bailey’s boek.

Visserslatijn

Zo vindt Bailey het nodig om in wegwerpende termen te spreken over hoe de vagina van Roths eerste vrouw eruit zag, wat te wijten zou zijn aan het feit dat ze twee kinderen had gehad voor ze Roth kende. Het laat vooral zien dat de biograaf, die door de schrijver zelf was uitgezocht en veel tijd met hem had doorgebracht, te dicht op zijn onderwerp staat. Hij hoeft Roths afkeer van zijn exen niet te delen.

Het is een optiek die doorlekt in de sommige besprekingen van de biografie, zoals die van Cynthia Ozick in the NY Times en van Connie Palmen in De Volkskrant. Niet de minsten. Hun heftige afkeer van Roths eerste vrouw is pijnlijk. Waarom stellen zij niet de logische vraag waarom Roth koos voor een vrouw met twee kinderen uit een vorig huwelijk en een chaotische voorgeschiedenis? Wat verwachtte hij? Hetzelfde met zijn tweede huwelijk. Je kunt die vrouwen wel veroordelen, maar in een biografie ligt het meer voor de hand je af te vragen wat dit zegt over de schrijver.

Aan de andere kant schrijft Bailey uitputtend over Roths veroveringen, al die jonge vrouwen die tijd met de schrijver doorbrengen. Hij lijkt er plaatsvervangend trots op. Bij verkennende gesprekken had Roth zijn albums met foto's van zijn vele exen tevoorschijn gehaald en het seksuele visserslatijn werd niet geschuwd. De biograaf was onder de indruk.

De bons

In een biografie die erg weinig aandacht besteedt aan waar Roths werk eigenlijk over gaat, worden al die namen en rugnummers van die vrouwen vermoeiend en ook wel een beetje zielig. Je gaat je als lezer ook afvragen waarom Roth ook de paar vrouwen met wie hij langere tijd close was er meteen uitknikkerde wanneer ze begonnen over kinderen. Hij zocht een moeder, maar dat moest dan wel zijn moeder zijn. Toen Roth een Valentijnskaart tekende voor wat misschien wel zijn grote liefde was, Barbara Sproul, tekende hij een hart met een spuitende penis. Een man van diep in de veertig. Dan heb je Valentijn toch niet helemaal begrepen.

Bailey's biografie laat dingen zien die we nog niet wisten. Zijn hele schrijvende leven kampte Roth met afschuwelijke rugpijn. Later kwamen daar nog hartproblemen bij. En we zien Roth, op hoge leeftijd, op een bankje in het park zitten, worstelend met liefdesverdriet omdat een veertig jaren jonger vriendinnetje hem de bons had gegeven. Het is makkelijk om daar de schouders over op te halen, wat had hij anders verwacht? Maar het vertelt ons iets over deze schrijver. Hij schreef 31 boeken, maar had nog tijd over voor zware depressies die hij soms in een kliniek moest uitzitten.

Hagiografie

Omdat Bailey het als zijn taak ziet om Roth in alles te bevestigen, stelt hij zelden vragen bij zijn werk en leven, zodat de lezer zit met een hagiografie die biograaf en gebiografeerde uiteindelijk nogal antipathiek maken, omdat ze elkaar steeds zitten te hi-fiven over vrouwen. Roth had zich in zijn laatste jaren ingespannen om een biografie te krijgen die hem veilig de postume toekomst in kon dragen. Hij wedde op het verkeerde paard, want Bailey schreef een boek dat in de vorige eeuw uitstekend was bevallen. Maar niet in het huidige tijdperk.

Moet het boek daarom uit de handel worden genomen? Dat is een dramatische zet van de Amerikaanse uitgever, en ik geloof niet dat de UK hierin meegaat. Zorgelijker is echter dat de documentatie waar Bailey over kon beschikken nu voor langere tijd achter slot en grendel gaat, want zijn boek werd geacht het laatste woord te zijn. Zo’n regeling had nooit mogen worden getroffen. Nu zal een nieuwe biograaf nooit over hetzelfde materiaal beschikken.