De alomtegenwoordige Vliegeraar
GEPLAATST:
Hoe het komt dat iedereen (minstens) één exemplaar heeft van Khaled Hosseini's De vliegeraar
Als er een formule bestond voor geheide bestsellers waren alle
uitgeverijen uit de zorgen. Jammer genoeg valt er toch maar één ding te
voorspellen over bestsellers. We weten niet waar ze vandaan komen, maar als
een schrijver eenmaal een bestseller heeft gescoord, wordt zijn volgende
boek ook een bestseller. Het maakt niet uit of het goed is of slecht. Daarom
zoeken alle uitgevers naar die eerste bestseller. Want daarna kun je nog
jaren vooruit.
Wie de megasellers van de afgelopen jaren bekijkt, ziet hoe
onvoorspelbaar de markt is. Zo werden de Nederlandse rechten voor De Da
Vinci Code voor een habbekrats gekocht, want niemand had eigenlijk hoge
verwachtingen van zo’n occulte thriller. Uitgeverij Podium gaf weinig
ruchtbaarheid aan Kluuns Komt een vrouw bij de dokter dat alleen een
succes werd doordat de auteur zijn eigen marketing ter hand nam. En het kan
ook anders lopen. Zo werd Marisha Pessl’s Calamiteitenleer voor
gevorderden gelanceerd als een onvermijdelijke bestseller, maar het boek
van de jonge Amerikaanse maakte in ons land weinig indruk.
Dè grote internationale literaire bestseller sinds De Da Vinci
Code is De vliegeraar, de debuutroman van de Afghaans-Amerikaanse
schrijver Khaled Hosseini, en het enige dat hier verandering in kan brengen
is Hosseini’s nieuwe roman, Duizend schitterende zonnen, die nu in de
winkels ligt. Toch was De vliegeraar allesbehalve een
instant-bestseller, want het duurde een jaar voor het boek de toptien binnen
kwam, zowel in ons land als in de Engelstalige wereld. Achteraf ligt het
voor de hand dat De vliegeraar een wereldwijd succes werd - een
genereuze vertellersroman met ontroerende hoogtepunten - maar in Amerika
moesten de restanten van de eerste druk worden verramsjt voordat het boek
pas goed begon te lopen.
Iedereen weet waar De vliegeraar vandaan komt. Khaled
Hosseini (42), zoon van een Afghaanse diplomaat, groeide op in Kabul en
Parijs. Toen de Sovjet-Unie in 1980 besloot tot haar rampzalige invasie van
Afghanistan, immigreerde de familie Hosseini naar de Verenigde Staten.
Hosseini ging medicijnen studeren, maar hij had schreef ook graag verhalen, die hij opstuurde naar science fiction tijdschriften. Zonder succes. In
1999 begon hij aan een ander soort verhaal, waarin hij putte uit zijn herinneringen aan
het Kabul van zijn kindertijd. Het verhaal belandde in een lade, maar toen
het een paar jaar later zijn vrouw onder ogen kwam, wilde ze meer lezen.
Terwijl Hosseini al als internist werkte, schreef hij De vliegeraar,
dat hij in 2002 aan een literair agent gaf. Een kleine vijf jaar later werd
het vijfhonderdduizendste exemplaar van de Nederlandse vertaling feestelijk
uitgereikt aan een Limburgse lezer, en deze reportage laat zien hoe De
vliegeraar een van de best verkopende romans in de Nederlandse
uitgeefgeschiedenis kon worden.
Robbert Ammerlaan, uitgever-directeur De Bezige Bij: “Zoals alle
uitgevers hebben wij in New York een scout zitten die voor ons in de gaten
houdt wat er gebeurt op het gebied van nieuwe boeken en schrijvers. In de
zomer van 2002 liet die ons weten dat er een interessant debuut-manuscript
circuleerde, van een Amerikaan die een roman over zijn jeugd in Afghanistan
had geschreven. Interessant. Toen ik twee weken later hoorde dat een
Amerikaanse uitgever al een half miljoen dollar voor het boek had
neergeteld, ging ik er achteraan, want die uitgeverij was Riverhead, een
jonge tak van Penguin, toen geleid door twee dames met een scherp oog voor
nieuwe literatuur, Cindy Spiegel en Julie Grau. Als zij zo’n bedrag overhadden voor een debuut van een
schrijver die nog nooit een letter had gepubliceerd, moest het wel wat zijn..
“Ik nam contact op met de agent van die debutant. Dat was Elaine
Koster, en die is het tegendeel van de spreekwoordelijke gehaaide agent die
altijd het onderste uit de kan wil halen. Ze had eerst carriere gemaakt als
uitgever, en toen ze op haar zestigste met pensioen ging, begon ze haar
eigen agentschap. Ik geloof zelfs dat Hosseini haar eerste auteur was. Omdat
Koster zelf in de uitgeverij heeft gewerkt weet ze wat het kost om een boek
de wereld in te sturen, en ze zal nooit zo’n hoog voorschot eisen dat de
uitgever het onmogelijk kan uitverdienen. Want daar is de auteur ook niet
mee gediend.”
Judith Uyterlinde, toenmalig redacteur buitenlandse fictie De Bezige Bij (nu
uitgever Meulenhoff): “Ik herinner me nog dat het manuscript van De
vliegeraar me op een donderdag werd gemaild. Ik vond de synopsis
interessant en ik begon die avond meteen te lezen, en ik ben niet opgehouden
voor ik het uit had. Dat hoor je vaak, maar in werkelijkheid gebeurt het
zelden. Ik vond het meeslepend, sfeervol en beeldend. De vliegeraar
had duidelijk grote commerciële potentie, hoewel ik me ook herinner dat het
qua structuur nog rammelde en het erg volgepropt was, zoals vaak bij
debuten. Vrijdag heb ik het er meteen met Ammerlaan over gehad, want we
konden ervan uitgaan dat we niet de enigen waren die dit manuscript hadden
gekregen, en het leek me zaak voor het weekeinde te reageren.”
Robbert Ammerlaan: “We hebben De vliegeraar vlak voor de
Frankfurter Buchmesse 2002 gekocht, met een preemptive bod van 35.000
dollar. We wilden voorkomen dat we in Frankfurt moesten meedoen aan een
veiling, want dan loop je het risico dat je veel meer moet betalen, of
anders zie je het boek aan je neus voorbij gaan. Met zo’n preempt sla
je de eerste slag, en voor de agent is het ook wel aantrekkelijk om naar
Frankfurt te gaan met een paar van zulke deals die aangeven hoe hot
die titel is.”
Judith Uyterlinde: “Als uitgever ben je eraan gewend dat zo’n manuscript
nog een beetje moet worden opgepoetst, je leest bijna nooit boeken die
persklaar zijn. Maar bij De vliegeraar kreeg ik een heel andere
versie van het slot te lezen dan die uiteindelijk is gepubliceerd. In de
oorspronkelijke versie pleegde de jongen zelfmoord, maar de Amerikaanse
uitgever vond dat het boek een happy end nodig had, en zo is het
uiteindelijk geworden.”
Robbert Ammerlaan: “Begin 2003 kregen we de definitieve tekst. Dat was
wel een verrassing. Wij vonden dat oorspronkelijke einde in mineur
schitterend. Jammer, dachten we, maar je doet er niets aan. In het contract
ga je bij voorbaat akkoord met de wijzigingen die de auteur er nog in maakt..
En natuurlijk heeft het succes van De vliegeraar wel laten zien dat
de redacteur het goed had toen hij Hosseini ervan overtuigde dat een
positief einde beter was.
“Zulke ingrepen komen niet vaak voor, maar ik herinner me nog dat
ik begin jaren negentig de rechten kocht voor een romandebuut met de titel
The God of Illusions. Intrigerende titel, maar Sonny Mehta, de
legendarische uitgever bij Knopf, vond op het laatste moment dat er toch een
andere titel moest komen, en hij maakte er The Secret History van, en
zo is het debuut van Donna Tartt de wereld ingegaan.”
In Amerika was The Kite Runner niet direct een succes. Er was een
eerste oplage gedrukt van 50.000 exemplaren, wat in de Verenigde Staten een
normaal aantal is voor een roman die niet voor een strikt literair publiek
is geschreven. Toen een jaar later de paperback-editie eraan kwam moest de
laatste voorraad van de gebonden editie worden verramsjt. Maagdelijke
exemplaren worden nu voor honderden dollars op eBay aangeboden.
Robbert Ammerlaan: “In het begin hebben we een paar vergissingen gemaakt..
Ik zal niet zeggen dat er iets mis is wanneer je in een jaar 15.000
exemplaren verkoopt van een debuutroman, maar we hadden toch het gevoel dat
er meer in De vliegeraar zat. In Amerika was inmiddels de goedkope
paperback uit en die spoot in een mum van tijd naar de top van de
bestsellerlijsten. Daarom kwamen wij in het najaar van 2004 met een nieuwe
uitgave. Aanvankelijk hadden we het boek op de markt gebracht als De
vliegeraar van Kabul, maar bij nader inzien was dat ‘Kabul’ toch
beperkend. Niet alle lezers zijn a priori in Afghanistan geinteresseerd. We
wilden het boek een meer universele uitstraling geven. Tegelijkertijd hebben
we het omslagbeeld wat dichterbij gehaald. Maar de belangrijkste beslissing
was dat we omlaag gingen met de prijs. We maakten er twaalvenhalve euro van
want we gokten erop dat dit hetzelfde succes zou hebben als in Amerika.
Anne Schroën, chef marketing De Bezige Bij: “Mensen denken wel dat er
niets meer mis kan gaan als een boek eenmaal begint te lopen. Maar om te
zorgen dat een boek blijft lopen moet je er voortdurend op zitten. Het is
cruciaal dat de boekhandel zo’n titel omarmt, en blijft omarmen. Op een
gegeven moment kunnen boekhandels er gewoon genoeg van krijgen dat er steeds
maar zo’n tafel met hetzelfde boek in hun winkel staat.”
Ton Schimmelpennink, boekhandelaar aan de Amsterdamse Weteringschans: “Ze
hebben de titel ingekort, het omslag veranderd, en de prijs verlaagd. Het is
ons niet ontgaan, want dat moet je allemaal in de database invoeren. En toch
geloof ik niet dat het iets uithaalt. Het is marginaal gepeuter. Je kunt wel
een aantal ingredienten herkennen in De vliegeraar die je ook in
andere megasellers ziet, maar uiteindelijk kun je het succes nooit
voorspellen. Het raadsel blijft overeind. Waarom wordt dat ene boek zo’n
enorme hit?
“Het ligt niet aan het boek, maar aan de lezers. Ik ken wel andere
boeken die ik net zo mooi vind, of nog veel mooier, en ik praat erover met
mijn klanten, ik probeer het mensen in de maag te splitsen en uiteindelijk
verkoopt zo’n boek dan een paar exemplaren, terwijl De vliegeraar
vanzelf de winkel uitvliegt.”
Anne Schroën: “Begin 2006 hadden tegen de veertigduizend exemplaren
verkocht toen we de prijs nog eens lieten zakken naar een tientje. De
boekhandel zei dat we gek waren, waarom zouden we dat doen? Ten slotte zijn
we overeengekomen dat we het boek wat cachet zouden meegeven door er een
zilveren bandje op te coaten. Normaal zouden we dat nooit doen met een boek
in die prijsklasse, maar we dachten dat het zich in dit geval zou
terugverdienen.”
Robbert Ammerlaan: “Toen heeft De vliegeraar pas echt zijn publiek
gevonden. Vierhonderdduizend exemplaren in één jaar.”
Anne Schroën: “Per maand gingen er wel dertigduizend stuks weg, en aan
het eind van het jaar zat de boekhandel met een probleem. De feestdagen
kwamen er aan, en ze wisten niet hoeveel ze er moesten bestellen.
Zolangzamerhand moest iedereen toch wel een exemplaar van De
vliegeraar in huis hebben? Toch gingen er in december 2006
vijftigduizend exemplaren over de toonbank, evenveel als een respectabele
Nederlandstalige bestseller in zijn hele looptijd verkoopt.”
Nelleke Geel, uitgever van Carlos Ruiz Zafon’s De schaduw van de
wind bij Signature: “Hoe het komt dat Hosseini zoveel heeft verkocht?
Uiteindelijk gaat het om de mond-tot-mondreclame. We zien het zelf aan De
schaduw van de wind: op een gegeven moment gaat zo’n boek een eigen
leven leiden. Mensen blijven het kopen. Laatst kregen we een email van een
lezer die Zafon had gelezen en wilde weten wanneer er een nieuw boek van hem
kwam. Ik vind het prachtig dat zo’n meneer zo enthousiast is, maar
ondertussen zijn er sinds herfst 2004 bijna een half miljoen exemplaren van
Zafon verkocht. Dan houd je het eigenlijk niet voor mogelijk dat er nog
iemand is die het nu pas ontdekt. Maar die mensen zijn er. Net zoals er erg
veel boeken zijn die nooit worden ontdekt. De bestsellerlijst is een steeds
smaller en hoger in de lucht stekende toren geworden, zonder brede basis,
het is geen pyramide meer.
“Overigens peinzen wij er geen moment over om De schaduw van de
wind voor een lagere prijs te verkopen, want we vinden het nog net zo’n
mooi boek als toen we eraan begonnen. Als je met de prijs gaat schuiven, wil
dat helemaal niet zeggen dat je meer verkoopt. Maar je laat het publiek wel
wennen aan de gedachte dat de normale prijs eigenlijk teveel is.”
Marga Hirschfeld, Amesz Boekhandel in Rotterdam: “De vliegeraar heeft
bij ons vanaf het eerste moment verkocht, in Kralingen gaan mensen echt niet
zitten te wachten tot er een goedkope editie komt. En nu de gebonden editie
met illustraties er is, krijgt de verkoop weer een impuls. Zolangzamerhand
zou je wel denken dat iedereen het wel heeft gelezen, en dat het alleen nog
maar als cadeau wordt verkocht.
“Wat De vliegeraar meteen tot een succes maakte is dat het een
van de eerste boeken was over een ver land dat niet zo’n treurig
vrouwengeschiedenis was met een vrouw vol littekens die haar familie of haar
kind moet achterlaten. Het publiek is de laatste jaren overvoerd met de
zogenaamde bewogen vrouwenlevens.”
Ton Schimmelpennink: “Er komt een moment dat het publiek zich niets meer
aantrekt van recensies. Dan is zo’n boek niet meer tegen te houden omdat
mensen het elkaar aanpraten. Mensen willen het hebben omdat de buren het ook
hebben. Of ze krijgen het van de buren.”
Anne Schroën: “Als een boek een tientje kost, kun je net zo goed zo’n
boek meenemen als je ergens op bezoek gaat in plaats van een bos bloemen.
Dezelfde prijsklasse. Het moet er alleen wel uitzien.”
Gelly Talsma, Athena’s Boekhandel in Groningen: “Het mooie van De
vliegeraar is dat het zo’n breed publiek bereikt. Het is een mooi boek
dat laat zien wat een rijke cultuur ze daar hadden vóór de Talibaan. Maar
het is ook een mooi boek voor mensen die niet zoveel lezen. Op die manier
ervaren ze het ritme van echt lezen weer. De fascinatie van een verhaal. En
het bijzondere van De vliegeraar is dat het ook mannen aanspreekt. Er
zijn enorm veel boeken die goed vallen bij een vrouwenpubliek, maar je moet
echt zoeken naar een boek waar mannen zich in kunnen verliezen. Het is heel
jammer dat Hosseini niet bij ons komt signeren straks, maar Groningen ligt
kennelijk ver weg als je maar twee dagen in het land bent.”
Robbert Ammerlaan: “Ik durf wel te zeggen dat we van de nieuwe Hosseini
meteen honderdduizend exemplaren laten drukken, want Duizend schitterende
zonnen is zo’n zeldzaam geval van een tweede roman die nog beter is dan
het debuut. Daar blijven we heus niet mee zitten. Wat het met een uitgeverij
doet als je zo’n megaseller in huis hebt? Dan kun je allerlei dingen doen
die in moeilijker tijden niet lukken. De Bij is er niet alleen om geld te
verdienen, onze missie is ook mooie boeken uit te geven. De boekhandel staat
heus niet te juichen wanneer wij een mooie cassette met vijf romans van
Vestdijk maken, want daar is nauwelijks ruimte voor. Er is een onmiskenbare
versmalling van het assortiment. Maar het succes van Hosseini helpt ons
zulke projecten betaalbaar te houden voor de lezer.”
HP De Tijd 25 mei 2007
|